LPM 2008

Izvještavanje o ljudskim pravima u bosanskohercegovačkim medijima i percepcija različitih vrsta diskriminacije unutar medijskog diskursa  mogu se promatrati, analizirati i čitati na različitim nivoima: od (ne)prisutnosti diskriminatorskog jezika, sveobuhvatnosti tema i načina praćenja specifičnih pitanja, (ne)osnaživanja nasilja, (ne)poticanja diskriminatorskih praksi, kao i (ne)postojanja različitih, ili konkretnih, mehanizama za istinsko senzibiliziranje medijskog prostora.

Kako ne postoji dovoljno istraživačkog materijala, konkretnih istraživanja medija na godišnjem nivou, te uzevši u obzir ranije navedene karakteristike medijskog izvještavanja o ljudskim pravima u BiH, Centar za ljudska prava Univerziteta u Sarajevu inicirao je projekat „Ljudska prava u Bosni i Hercegovini – godišnji izvještaj sa istraživanjem javnog mnijenja za 2008 godinu“, usredsređujući se na praćenje ključnih bosanskohercegovačkih medija fokusirajući se na ljudska prava sadržana u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda[1], koja je u BiH stupila na snagu 1. novembra 1998. godine.

Fokus analize bio je na utvrđivanju obima izvještavanja o specifičnim temama unutar jasno određenih kategorija Evropske konvencije za zaštitu ljudska prava i osnovnih sloboda, načina izvještavanja, broja tekstova i specifičnosti medijskih diskursa.

Za potrebe ovog izvještaja analizirali smo štampane medije u BiH, odnosno njihovo izvještavanje o ovim specifičnim temama tokom cijele 2008. godine. Za medijsku scenu u BiH karakteristična je polarilizanost i orijentiranost medija na specifične političko-društvene miljee. U BiH djeluje veliki broj medijskih kuća: preko 180 televizijskih i radio stanica, osam dnevnih štampanih medija, te 40 periodičnih štampanih novinskih izdanja[2], što malo tržište u BiH čini prezasićenim. Ne postoje jedinstvene i konzistentne medijske politike na nivou države. Sloboda medija je, na osnovu brojnih recentnih analiza[3] ocijenjena zadovoljavajućom, ali ipak i dalje je veoma teško govoriti o postojanju nezavisnih medija.

 1.1.  Metodologija istraživanja

 

Istraživački tim Centra za ljudska prava Univerziteta u Sarajevu uradio je dvanaestomjesečno istraživanje na uzorku štampanih medija, jer se njihovom analizom može dobiti objektivna mapa stanja izvještavanja o ljudskim pravima u bh. medijima. Elektronski i štampani mediji koriste sličan diskurs, zavisno od političkog i društvenog konteksta/okruženja u kojem se nalaze.

Mediji kao izvori podataka – Istraživanje bh. medija je rađeno za period od januara do decembra 2008. godine i obuhvatilo je sljedeće dnevne, sedmične i petnaestodnevne novine: Dnevni avaz (Sarajevo), Glas Srpske (Banjaluka), Dnevni list (Mostar), Nezavisne novine (Banjaluka/Sarajevo), Oslobođenje (Sarajevo), BH Dani (Sarajevo), Slobodna Bosna (Sarajevo), Novi reporter (Banjaluka), SAFF (Sarajevo) i Start BiH (Sarajevo). Većina navedenih novina distribuira se na većem dijelu teritorija BiH, zavisno od mjesta matične redakcije. Tako, na primjer, Dnevni list se distribuira, uglavnom, u FBiH, kao i većina novina koje matične redakcije imaju u Sarajevu. Izuzetak su Nezavisne novine koje izlaze u matičnim redakcijama u Sarajevu i Banjaluci, te, samim tim, se distribuiraju na prostoru gotovo čitave BiH. Glas Srpske se distribuira na području Republike Srpske. Konzorcijum Nezavisnih novina kupio je Glas Srpske u januaru 2008. godine. [4]

U toku 2008. godine, u Bosni i Hercegovini izlazilo je devet dnevnih listova, sa dnevnim tiražom koji ne prelazi 250.000 primjeraka. Na teritoriju BiH izlaze i četiri politička magazina.

Ostali izvori podataka – U obzir su uzimani i vjerodostojni tekstovi, istraživanja i analize objavljeni u drugim novinama, koje nisu određene kao primarni izvori, kao i izvještaji o stanju ljudskih prava relevantnih institucija, poput ombudsmana za ljudska prava ili međunarodnih organizacija:

• Analiza o primjeni državnog Zakona o zaštiti prava manjina u BiH, Biro za ljudska prava, Tuzla;
• Godišnji izvještaj obudsmana Federacije BiH o stanju ljudskih prava za 2007. godinu;
• Izvještaj o napretku Bosne i Hercegovine u poštivanju i razvoju ekonomskih i socijalnih prava u 2007. godini u okviru procesa evropskih integracija sa preporukama, Agencija za lokalne razvojne inicijative (ALDI);
• Monitoring i analiza tretmana Roma u medijima Bosne i Hercegovine i regiona (15. maj – 15. novembar 2007. godine), Media plan institut;
• Monitoring i analiza tretmana Roma u medijima Bosne i Hercegovine i regiona (1. januar – 1. septembar 2008. godine), Media plan institut;
• Rodni stereotipi: Reprezentacija žena u medijima u jugoistočnoj Evropi (2006. godina) Mediacentar Sarajevo;
• Godišnji izvještaji Helsinškog komiteta za ljudska prava u Bosni i Hercegovini;
• Izvješće o stanju ljudskih prava u kontekstu političko-društvenih događaja u Bosni i Hercegovini za 2007. godinu Komisije „Justitia at Pax“, Biskupske konferencije u BiH,
• Izvještaj o stanju trgovine ljudima i ilegalnoj imigraciji u Bosni i Hercegovini i Izvještaj o provedbi akcijskog plana za borbu protiv trgovine ljudima i ilegalne imigracije u Bosni i Hercegovini za 2006. godinu, Državni koordinator za borbu protiv trgovine ljudima i ilegalne imigracije u Bosni i Hercegovini;
• Prava i slobode LGBTIQ osoba u Bosni i Hercegovini: Analiza relevantnih pravnih akata (2006.), Udruženje Q;
• Narrowing the Impunity Gap: Trials before Bosnia's War Crime Chamber, Human Rights Watch 2006;
• Izvještaj State Departmenta o BiH za 2007. godinu;
• Izvještaj State Departmenta o stanju ljudskih prava za 2008. godinu: Bosna i Hercegovina, Biro za demokratiju, ljudska prava i rad (25. februar 2009. godine).

Struktura / sadržaj izvještaja – Izvještavanje o ljudskim pravima u bh. medijima praćeno je kroz 14 kategorija određenih Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Utvrđene su sljedeće glavne kategorije na osnovu članova i protokola Evropske konvencije:

• Diskriminacija (član 14 – zabrana diskriminacije),
  prava manjina (član 14 – zabrana diskriminacije);
• Zabrana ropstva i položaja sličnog ropstvu (član 4 – zabrana ropstva i prinudnog rada);
• Pravo na pravično suđenje i stanje u pravosuđu (član 6 – pravo na pravično suđenje);
• Sloboda misli, savjesti i vjeroispovijesti (član 9 – sloboda misli, savijesti i vjeroispovijesti), sloboda izražavanja (član 10 – sloboda izražavanja);
• Pravo na imovinu (član 1 Protokola  1 – zaštita imovine);
• Politička prava (član 14 – zabrana diskriminacije, član 16 – ograničenja političke aktivnosti stranaca);
• Član 3 Protokola 1 – pravo na slobodne izbore;
• Prava žena (član 14 – zabrana diskriminacije);
• Prava djece (član 14 – zabrana diskriminacije) i
• Ekonomska (član 14 – zabrana diskriminacije), socijalna i kulturna prava.

Sporedne ili otvorene kategorije definirane za istraživanje su:

• Pravo na život i ljudsko dostojanstvo (član 2 – pravo na život);
• Pravo na zaštitu privatnog prostora, porodice, stana i prepiske (član 8 – pravo na poštivanje privatnog i porodičnog života) i
• Pravo na slobodu mirnog okupljanja (član 11 – sloboda okupljanja i udruživanja).

Neke od navedenih kategorija se pominju u više članova i protokola Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, tako na primjer, prava djeteta obuhvataju, kako zabranu diskriminacije (član 14), tako i pravo na život (član 2), pravo na obrazovanje (član 2 Protokola 1); pravo na pravično suđenje obuhvata kategorije prava na suđenje (član 6), zabranu dužničkog zatvora (član 1 Protokola 4), kažnjavanje samo na osnovu zakona (član 7), pravo na slobodu i sigurnost (član 5), pravo na žalbu u krivičnim postupcima (član 2 Protokola 7). Prava žena,  osim zabrane diskriminacije (član 14), tiču se i prava na život (član 2), na zabranu ropstva i prinudnog rada (član 4), pravo na obrazovanje (član 2 Protokola 1), jednakost supružnika (član 5 Protokola 7) itd.

Glavne i sporedne/otvorene kategorije definirane su na osnovu ranijih i prisutnih izvještavanja u medijima mehanizmom najfrekvetnijih kategorija unutar kojih je istraživački tim raspoređivao konkretne teme/problematike/slučajeve koji su zastupljeni u medijima. Sporedne/otvorene kategorije praćene su jednako kontinuirano kao i  glavne kategorije, jedino što su postavljene na drugi nivo, zbog manje frekventnosti i prisutnosti u medijima u odnosu na glavne kategorije.

Analiza je izvedena u dva koraka. Prvi korak je podrazumijevao bilježenje broja/procenta članaka objavljenih unutar jedne kategorije i ključne pojmovne orijentacije, kao što je na primjer za kategoriju diskriminacije (seksualne manjine, osobe sa invaliditetom, ovisnici/ovisnice, penzioneri/penzionerke, demobilisani borci i dr.), prava žena (nasilje, politička i društvena participacija, socijalni položaj i dr.) itd. Drugi korak analize odnosio se na konkretne slučajeve zabilježene tokom praćenja medija i bavio se kvalitativnom analizom sadržaja članaka kroz prisustvo osnovih ključnih riječi, na primjer ovisnik/narkoman, Rom/Ciganin, ubica/monstrum i slično.

---

[1] Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Vijeće Evrope – Savjet Evrope  www.coe.ba.

[2] Izvještaj o stanju slobode medija u BiH – Javni radiotelevizijski servis BiH, www.osce.org,  te web stranice Regulatorne agencije za komunikacije BiH, www.cra.ba, i Vijeća za štampu BiH, www.vzs.ba.

[3] Izvještaji Misije OSCE-a i sarajevskog Mediacentra i Media plan instituta, analize Vijeća za štampu i RAK-a.

[4] Regionalni poslovni portal SEEbiz, 2008,  http://www.seebiz.eu.